Voordat je verder leest: kijk even in je agenda wanneer je in de maand mei nog naar de expositie Onder Controle van UtrechtDownUnder kunt. Want tot en met 31 mei kun je de gevangenis aan het Wolvenplein induiken om het werk van 41 Utrechtse kunstenaars rond het thema controle te bekijken. Daarna ben je gelukkig vrij om te gaan, al heeft wat ik daar zag mij nog niet losgelaten. Hieronder een verslag in woord en beeld.
Moderne kunst. Ik kijk er graag naar maar snap het vaker niet dan wel. Dat is niet erg. Het willen snappen, de kunstenaar begrijpen? Ik snap en begrijp nu dat dit niet het doel is van kunst. Dus ben ik deze schilderijen, foto’s, beelden, performances, installaties en films gewoon gaan bekijken. En heb ik foto’s gemaakt van wat me opviel. Wat mijn aandacht net iets langer vasthield dan de rest. Soms zal ik er iets bij vertellen, maar ik hoop stiekem dat jullie als lezers ook onbevangen durven te kijken en lezen. Sterker nog, als je nog van plan bent om zelf te gaan, dan zou ik dat gewoon doen. Kom hier dan later nog eens terug, dan hebben we iets om over te praten.
De kunstenaars hebben allemaal controle als uitgangspunt genomen. Een thema met vele gezichten en heel goed passend bij de locatie. Als controlfreak vind ik het een intrigerend thema. Sommige kunstenaars zijn duidelijk heel goed in de controle verliezen, zoals Natalia Ossef die aangeeft de controle juist te verliezen als ze schildert. Bevrijdend en beangstigend tegelijk.
Andere werken roepen bij mij juist een ultiem gevoel van het wel hebben van de controle op. Deze gigantische potloodtekening van Robbie Cornelissen in de kapel bijvoorbeeld.
Er zijn gelukkig niet alleen maar heftige dingen met een zwaar thema te zien. Deze… tsja, wat zijn het eigenlijk. Couzijn van Leeuwen noemt ze Schillenbeesten. Ze lieten me glimlachen. Meloenen, sinaasappels, bananen, ananassen. Maar dan net even anders.
Even zwaaien naar de camera.
Het project van Milou Abel intrigeerde me. Zij bestudeert bijzondere mensen door een tijdje met hen op te trekken, mee te gaan in hun leven. Soms zelfs een jaar lang.
Ik heb al veel mensen over deze expositie horen zeggen dat het gebouw eigenlijk het meest de moeite waard is. Daar ben ik het niet helemaal mee eens. Het is voor mij de combinatie van de kunst, het thema en dan de bijzondere, niet alledaagse locatie die ervoor zorgen dat ik iedereen aanraad om te gaan. Dat deze expositie me de kans gaf om tegelijkertijd de gevangenis te bekijken, was voor mij trouwens wel de belangrijkste reden om te gaan. Ik kreeg geen spijt.
Een klein stukje geschiedenis over de gevangenis aan het Wolvenplein. Het was tot de zomer van 2014 de oudste nog in gebruik zijnde gevangenis van Nederland. Vanaf 1856 zaten er gevangenen, verdeeld over 116 cellen. De gevangenis was gebouwd naar een nieuwe idee dat ontstaan was in Amerika. De gedachte was dat misdadigers door eenzame opsluiting in een cel tot inkeer zouden komen. Ze zaten 23,5 uur per dag helemaal alleen op een paar vierkante meter. Een half uur per dag mochten ze in een individuele luchtkooi wat frisse lucht opsnuiven. Andere mensen zagen ze amper. Ze werden door de bewakers alleen aangesproken met hun nummer, nooit hun naam. Als ze verplaatst moesten worden, kregen ze een kap over hun hoofd zodat contact met andere gevangenen echt onmogelijk was. Je voelt waarschijnlijk al wel aan dat de meeste gevangenen niet tot inkeer kwamen, maar juist krankzinnig werden. Gelukkig werd de gevangenis in 1917 aangepast. Er kwamen gemeenschappelijke ruimten en de focus ging van isolatie naar resocialisatie. Inmiddels staat het gebouw te koop. Tot die tijd biedt de beheerder onder de naam De Vrije Wolf de ruimtes aan als werkplekken voor zzp’ers, (culturele) evenementen en horeca. Onder Controle is het eerste culturele evenement op deze locatie.
Een interessant sociaal psychologisch experiment van Marcel Brosens. In principe kon je het geld zo meenemen. Maar je zag jezelf dan wel in de spiegel, stelend. Heeft dat een effect op jouw gedrag? Kan de omgeving jouw doen en laten controleren, los van de gedachten die je zelf hebt over jouw moraliteit?
Een mooie tegenstelling tussen de organische vormen van het werk en de harde, gestileerde architectuur van de cel.
Tarik Z. was ook kunst in deze installatie van Thomas Kuijper. Hij zegt hier zelf heel heldere dingen over (in tegenstelling tot wat er op de bordjes bij andere kunstwerken stond, daar kon ik soms echt geen chocola van maken): “Hier neemt de gijzelaar de controle over de nieuwsstudio over. Vervolgens wordt hem de controle weer ontnomen door de politie, waarna zij letterlijk ‘situatie onder controle’ zeggen. Daarnaast heb je nog de vorm van controle die de nieuwsmedia brengen; door deze gebeurtenis weer in te kaderen en als narratief te brengen, proberen zij deze situatie ook weer ‘onder controle’ te krijgen.”
Ik vond het zo grappig dat er voor deze expositie overal gelamineerde A4’tjes hingen met “uitgang” erop. Een gevangenis moet zo ongeveer het enige gebouw zijn dat niet ontworpen is om de uitgang gemakkelijk te vinden.
Dit had ik al aan zien komen. Als je als kunstenaar de kans krijgt om kunst te maken in een voormalige cel, dan zal er toch wel iemand op het idee komen om er zelf in te gaan zitten? Nou, inderdaad. Dit is Ienke Kastelein. Zij gebruikt de cel om zich af te sluiten van de wereld en tijd te vinden om na te denken en te onderzoeken. Wij konden als bezoekers door een luikje naar binnen gluren. Dat voelde best wel indringend, ik had er dan ook moeite mee om er een foto van te maken. Maar ja, toch maar gedaan hè?
De gedetineerden mochten blijkbaar basketballen. Maar niet tegen elkaar, er stond maar één basket.
Dit werk heet “repeterende nachtmerrie” en die titel past perfect. Een cel vol met beelden uit je wreedste dromen.
Gezien de naam van de locatie, hadden veel kunstenaars zich laten inspireren door de wolf.
Het lijnenspel van de trappen, balustrades en openstaande deuren van de cellen trok steeds mijn aandacht.
Ook interessant vond ik de gebruikssporen, dat wat de gedetineerden achtergelaten hebben. Het is bijna poëzie.
Maar het liet soms ook zien hoe zwaar en heftig het is om vast te zitten. In heel veel cellen zat er een vuistvormige deuk in de spiegel. Confronterend.
Ik vond het sowieso confronterend om in een gevangenis rond te lopen, dat had ik nog nooit gedaan. Het liet me nadenken over ons systeem. Je leeft in een land en deelnemen aan de samenleving in dat land impliceert dat jij je aan bepaalde regels zal houden. De afspraak is dat wanneer je dat niet doet, de samenleving het recht heeft om jou je vrijheid te ontnemen. Ik zeg niet dat dit geen goed systeem is en ik heb ook geen alternatief, maar het hield me wel bezig.
Langzaam begaven we ons weer naar de uitgang. Vrij om te gaan.
Maar niet voordat ik nog even naar een zachte knuffelbare tankwagen gekeken had.
Buiten scheen de zon, lagen er lanterfanters in het gras en voeren er bootjes voorbij. De gevangenis ligt echt middenin de stad en op een prachtige locatie.
Ik hoop dat ik je heb weten te overtuigen dat deze expositie echt de moeite waard is. Ga! En vertel me alsjeblieft wat je er van vond. Wat maakte indruk? Ik ben heel benieuwd.
Onder Controle van Utrecht Down Under
Gevangenis Wolvenplein
Wolvenplein 27
3512 CK UtrechtWebsite
Kaartje
Entree € 6,- (alleen pin!)
1 t/m 31 mei 2015
Woensdag t/m zondag van 13.00 tot 18.00 uur
Geen reacties